روش خواندن تحلیل زیست شناسی

نویسنده : دانیال بهارفصل

دانشجوی پزشکی دانشگاه تهران

موضوع : نحوه ی مطالعه ی درس زیست شناسی و چگونگی افزایش درصد و تراز

در این درس همیشه شاهد این سوال و دغدغه ی دانش آموزان هستیم که : «چرا با این همه خوندن و تست زدن درصدم توی زیست بالا نمیره و همیشه درجا میزنم ؟!» و شاکی از اینکه این درس خیلی مشکل و سخت است و اصلاً نمی شود در این درس پیشرفت کرد.

درس زیست شناسی یکی از مهم ترین و یا بهتر است که بگویم مهم ترین درس در رشته ی تجربی است که به عقیده ی من خیلی جذاب است ولی متاسفانه به نظر اغلب دانش آموزان این طور نیست ؛ اگر شما روشی که من پیش گرفتم برای درصد ۹۰ در کنکور را الگوی خود قرار دهید ، برای شما هم درسی شیرین ، جذاب و بسیاری زیبا خواهد شد. من برای رسیدن به درصد ۹۰ دقیق ترش : ۸۹.۴ و یا به عبارتی دیگر پاسخگویی به ۴۶ سوال از ۵۰ سوال کنکور از چند اصل پیروی می کردم که در اینجا آن ها را برای شما به قلم درآورده ام.

در ابتدا و قبل از هر سخنی ، گفتن این نکته را لازم به ذکر می دانم که ؛ افزایش تراز و درصد نه فقط در درس زیست بلکه در هر درسی چه عمومی و چه اختصاصی به یکباره و ناگهانی اتفاق نمی افتد . من همیشه این مثال را برای دانش آموزانم به کار می برم که مطالعه مانند اجاق فِر نیست که شما ساعت مطالعه را وارد آن کنید و به سرعت شاهد افزایش تراز چشم گیری باشید ؛ اگر به تمام نکات و اصولی که خواهم گفت پایبند باشید و همه ی آنها را به دقت و مو به مو انجام دهید ، حداقل یک الی دو ماه زمان نیاز هست تا درصد شما ۱۵ الی ۲۰ درصد و تراز شما حدود ۵۰۰ عدد در آزمون های کانون رشد داشته باشد ؛ که البته خود همین مقدار پیشرفت در درسی به اهمیت زیست شناسی ، تاثیر بسزایی بر روی نتیجه ی کنکور و آیندتان خواهد داشت. دیگر سرتان درد نیاورم و برویم سراغ ۸ کلید طلایی در درس حیاتی زیست شناسی :

علاقه و انگیزه : قبل از آغاز هر کاری این نکته ی حیاتی را در نظر داشته باشید ، که اگر هدف و به دنبال آن انگیزه ای وجود نداشته باشد ، قطعا آن کار پایان و سرانجام دلخواه و جالبی نخواهد داشت. اگر شما در همین قدم اول ضعیف و سست باشد و یا انگیزه ی کمی داشته باشید ، قطع به یقین در ادامه ی کار به مشکل برخواهید خورد ؛ پس شما باید عالقه و انگیزه ی خود را افزایش دهید . اما سوالی که در اینجا مطرح می شود ، این است که: چگونه این کار را انجام دهیم و علاقه ی خود را به درس زیست افزایش دهیم ؟! خب جواب واضح است ؛ تنها راه افزایش علاقه و انگیزه و افزایش آن مشخص کردن داشتن هدف است ؛ هدفی که به شما روحیه ، انرژی و انگیزه بدهد ، هدفی که شما را اول صبح از رخت خواب جدا کرده و انتهای شب به امید آن چشم ببندید. اگر به رشته ی پزشکی فکر میکنید و همواره اندیشه ی پوشیدن آن روپوش سفید را به همراه دارید ، کارتون در این مرحله هموار خواهد بود چون به طور ناخودآگاه علاقه ی خاصی به این درس پیدا خواهید کرد . البته داشتن انگیزه گاهی تنها با فکر کردن درباره ی اشک شوق مادر و نگاه پرغرور و پرافتخار پدرتان هنگام اعلام نتیجه ها در تابستان آینده ایجاد میشود. همچنین این هشدار را همواره به یاد داشته باشید که بدون درصد خوب (البته در کنکور های اخیر باید گفت درصد عالی) در درس زیست قطعا رتبه ی خوبی انتظار شما را نمی کشد.
افزایش ساعت مطالعه : مهم ترین نکته ی بعدی ساعت مطالعه و یا همان کمیّت مطالعه ی شما در این درس است. برای رسیدن به هر چیز ارزنده و ارزشمندی باید به همان اندازه تلاش کرد و سختی کشید ؛ به قول قدیمی ها: « هرکس طاووس خواهد ، جور هندوستان باید کشد. » طبیعتاً در اینجا نیز این قانون زندگی صادق است ! زیست مهم ترین درس در میان اختصاصی ها با ضریب چهار است که اگر ضریب سه درس های اختصاصی را در آن ضرب کنیم اهمیت آن روشن می شود . مهم و حیاتی بودن این درس را با بیان این جمله می توان نشان داد که پاسخ گویی به هر تست زیست معادل پاسخ گویی به شش تست درسی مانند عربی و یا زبان است ! به طور تقریبی می توان گفت که یک چهارم از کل زمان مطالعه ی هفتگی شما باید به درس زیست شناسی اختصاص پیدا کند ، البته این مقدار برای افراد مختلف به طور قطع متفاوت خواهد بود و یادگیری هر شخص با دیگری تفاوت های زیادی دارد. پُر واضح است که هرچه ساعت مطالعه ی شما بیشتر باشد ، سریع تر به نتیجه خواهید رسید و سرعت پیشرفت شما بیشتر خواهد بود . از این نکته نیز غافل نشوید که ساعت مطالعه ای که قرار است در طی یک هفته پر کنید (تقریبا و به طور متعادل ۱۴-۱۳ساعت) را به یک یا دو روز موکول نکنید و به اصطلاح تجمعی یا بقچه ای مطالعه نکنید و سعی کنید آن را در تمام هفته تقسیم کنید.
ترکیبی و مفهومی خواندن : پس از بررسی کمیّت مطالعه به کیفیّت آن می پردازیم ؛ زیست شناسی درسی است که نحوه ی مطالعه ی آن به شدت موثر و در نتیجه ملموس است. با دقت در کنکور های اخیر می توان فهید که طراحان کنکور به مقدار قابل توجه و اعجاب برانگیزی به سواالت ترکیبی و مفهومی روی آورده اند که تنها از طریق تغییر در نحوه ی مطالعه ی خود قادر به پاسخ گویی آنان خواهید بود! اما سوال مطرح شده در میان دانش آموزان این است که : چگونه باید مفهومی خواند ؟ و یا اینکه چه تغییری باید در خواندن ما رخ دهد؟ جواب به این سوال خیلی راحت نیست و نیاز به تجربه دارد اما آنچه که خودم در طی سال ها زیست خواندن و آزمون دادن و تدریس در این درس داشته ام شامل نکات زیر می شود:
- برای خواندن مفهومی مطالب کتاب درسی شما ابتدا و در گام اول باید بر متن کتاب درسی تا حدود خوب و قابل قبولی مسلط باشید و مطالب حفظی آن را به خاطر داشته باشید ، ایجاد این تسلط یقیناً زمان زیادی از شما خواهد گرفت و تنها با خواندن دقیق کتاب و زدن تست های آموزشی ایجاد می شود ، بعد از این مرحله شما باید مطالب مفهومی و عمقی تر مطالعه کنید و پس از خواندن هر بند و پاراگراف سعی کنید آن مطالب را در ذهن خود تحلیل کنید (به اصطلاحی مطالب را حالجی کنید)، به تصاویر کتاب درسی با دقت و ریزبینی بیشتری نگاه کنید و سعی کنید بین مطالب و تصاویر ارتباط معناداری پیدا کنید )البته اهمیت تصاویر در کنکور های اخیر این عمل را ایجاب میکند که تصاویر تا حدود زیادی باید به خاطر سپرده شوند) سپس شما باید این توانایی رو در خود ارتقا دهید که ، بین مطالب گذشته و مطالب جدید به بیان دیگر مطالب را با یکدیگر ترکیب کنید . کاملاً ارتباط برقرار کنید و واضح و مشخص است که این کار زمان و انرژی بیشتری را می طلبد و شما تنها هنگامی قادر به انجام آن هستید که تمام کار های قبل از آن را به درستی انجام داده باشید و به اندازه ی کافی تست مفهومی و ترکیبی کار کرده باشید. پس از به دست آوردن این توانایی بنده این نوید را به شما میدهم که پتانسیل افزایش درصد را در خود ایجاد کرده اید و شادمان باشید که به تسلط بالایی در این درس دست پیدا کرده اید و قسمت اعظم مسیر را پیموده اید .
مداومت و پشتکار : یکی از اصلی ترین کلید ها و به عبارتی بهتر فوت کوزه گری ای که اکثر بچه ها به دلیل نداشتن آن موفق نمی شوند ، همین مداومت و پشتکار داشتن در مطالعه است . شاید برای خیلی از شما پیش آمده باشد که اول یک کار را پرانرژی استارت می زنید ولی با گذر زمان کم کم سرد شده و در کار خود سست می شوید و آن هدف اولیه را فراموش میکنید ؛ این اتفاق هنگام مطالعه ی زیست بیشتر رخ می دهد ، متاسفانه. یادآوری هر روزه ی هدف و بالا نگاه داشتن انگیزه ی خود (کلید اول) تاثیر بسزایی در حفظ این کلید طلایی دارد همه ی رتبه های برتر در داشتن این ویژگی ، مشترک هستند و نه تنها در درس زیست بلکه در تمامی دروس کاربردی و اساسی است . درنتیجه از شما خواستارم که توجه ویژه ای به پیوستگی و مداومت مطالعه ی خود داشته باشید و مخصوصاً در درس زیست سعی کنید هر روز آن را در برنامه ی مطالعاتی خود بگنجانید.
تست های سنگین و سخت : اگر به کنکور های چند سال اخیر نگاهی بیاندازید به سرعت متوجه خواهید شد که قسمت قابل توجه ای از تست ها سخت ، شمارشی و سنگین هستند و هر ساله هم به تعداد آنها افزوده می شود ؛ همچنین نمیتوان از این حقیقت نیز گریخت که رسیدن به درصد های بالا در این درس کار ساده ای نیست . درنتیجه میتوان به سادگی دریافت که تنها راه پاسخ گویی به این نوع سوالات ، داشتن تمرین و حل تست هایی مشابه آنهاست . قطعاً در آغاز کار و شروع مطالعه ، زدن این نوع تست ها توصیه نمی شود ، بلکه به افرادی که از سطح بالاتری برخوردار هستند و پس از تسلط روی مطالب کتاب درسی و مفهومی و ترکیبی خواندن متن کتاب و پس کار کردن تست های ساده و آموزشی ، در گام آخر پیشنهاد می شود. این نکته هم در نظر داشته باشید که اوایل این کار شاید کمی سخت و ناامید کننده باشد و این طبیعی است که میزان پاسخ درست شما به،این نوع تست ها کم و غیرقابل انتظار باشد ولی نباید هرگز ناامید شد و امید خود را از دست داد ، قطعا با گذشت زمان و تمرین بیشتر میتوانید به سوال های بیشتری جواب درست بدهید و علاوه بر این از این نکته نیز غافل نشوید که اینگونه تست ها سبب می شوند تسلط شما به مراتب افزایش یافته و تست های دیگر را ساده تر ، راحت تر و سریع تر جواب بدهید.
جمع بندی مطالب : پس از همه ی مطالب بالا ، شما باید مطالب خوانده شده و یادگرفته شده را در ذهن خود دسته بندی و تثبیت کنید ؛ تا بتوانید راحت تر آنها را سر جلسه ی آزمون به یاد بیاورید و مدت زمان بیشتری آنها را به خاطر داشته باشید ، تا از معضل بزرگ فراموشی مطالب فرار کنید . برای جمع بندی سعی کنید دیاگرام ها ، نمودار ها و جداولی ترسیم کنید و همچنین از نشان دار کردن مطالب مهم استفاده کنید ، تا هم مطالب را در ذهن خود تثبیت کنید و هم کارتان را برای مرور و دوران جمع بندی راحت تر کنید. پس از پایان هر گفتار ، هر فصل و قبل از هر آزمون سعی کنید مطالب مرتبط با آن قسمت ها را جمع بندی کنید. از دیگر فوت های کوزه گری و رمز های موفقیت رتبه های برتر همین جمع بندی مطالب است که تاثیر بسزایی در موفقیت دانش آموزان دارد.
تحلیل آزمون : قطع به یقین در هر آزمونی نکات جدید و مهمی مورد سوال واقع می شوند که شما با آنها برخورد نکرده اید و مطالب قابل تامل و چالش برانگیزی مطرح می شوند که شما به آنها توجه نداشته اید ؛ اگر دانش آموزی تحلیل آزمون نداشته باشد یا این این نکات و مطالب را از دست خواهد داد. کار را ناقص و اشتباه انجا م داده باشد ، قطعاً آخرین مرحله ی یادگیری آزمون دادن است که خود شامل دو قسمت میشود ؛ یکی خود آزمون و دیگری تحلیل آزمون که اگر دومی انجام نشود ، اولی نیز تاثیری نخواهد داشت. حالا سوال اصلی : تحلیل آزمون صحیح و جامع چگونه باید انجام شود ؟ و جواب : برای یک تحلیل آزمون درست قطعاً زمان و انرژی زیادی باید صرف شود و تمام سواالت آزمون (نه فقط سوالاتی که به آنها اشتباه پاسخ داده اید و یا به آنها پاسخ نداده اید ، بلکه حتی سوالاتی هم که به درستی به آنها پاسخ داده اید) باید مورد بررسی دقیق و تحلیل کامل قرار بگیرند . از این جهت توصیه میکنم که حتی سوالات صحیح پاسخ داده شده ی خود را تحلیل کنید ؛ چون ، شاید روش پاسخ نامه برای رد سایر گزینه ها و یا نحوه ی نگرش طراح با شما متفاوت باشد و حتی در برخی موارد در گزینه های دیگر نکاتی وجود داشته که شما سر آزمون اصلاً به آنها توجه نکرده اید و چند دلیل دیگر که آوردن آنها باعث خسته کننده شدن متن میشود. سوالاتی را که دچار اشکال و یا ابهام هستید در آن ها را با متن کتاب تطبیق داده و نکات آن را استخراج کرده و در حاشیه ی کتاب و یا دفتری مخصوص تحلیل آزمون بنویسید ) حاشیه ی کتاب بیشتر توصیه می شود) و همچنین آن سوالات را نشان دار کنید تا بعد ها بتوانید به راحتی سوالات مشکل را بیابید.
مرور مطالب : می توان به جرات گفت که اگر دانش آموزی تمام مراحل فوق را به درستی و با دقت انجام دهد به تسلط کافی و درصد بالایی در زیست خواهد رسید . فقط یک مشکل وجود دارد ! شاید شما هم با این مشکل مواجه شده اید . فراموشی مطالب ! این اتفاق کامال طبیعی و مکانیسمی روانشناختی است که فواید خاص خودش را دارد و توضیح درباره ی فواید آن در این مقال نمیگنجد ؛ ولی ما برای داشتن یک کنکور موفق باید تا میتوانیم از فراموشی مطالب جلوگیری کنیم ؛ اما چگونه؟! پاسخ در مرور کردن مطالب است. اگر مرور مناسبی بر روی مطالب نداشته باشیم ، دیر یا زود همه یا قسمتی از مطالب و موضوعات را فراموش خواهیم کرد. برای جلوگیری از این اتفاق تنها راه موثر و مطمئن مرور کردن مطالب است. برای مرور مطالب بیشتر سعی کنید از روش بازیابی اطالعات استفاده کنید ، یعنی با تست زدن از موضوعات مختلف آنها را مرور کرده و به خاطر آورده و قسمت هایی که فکر میکنید فراموش کرده اید را دوباره مطالعه کنید . برای این روش از تست هایی که نشان دار کرده اید در گذشته استفاده کنید . در مرور مطالب استفاده از کارهایی که در کلید ششم ) جمع بندی مطالب) انجام داده کمک بسزایی به شما خواهد کرد.

در این نوشته بنده تمام سعی خود را به کار گرفتم تا تمام نکات و روش هایی را خودم برای رسیدن به درصد ۹۰ در درس زیست کنکور ۹۷ انجام داده ام و تمام تجارب خود و دوستانم که رتبه های برتر کنکور هستند و الان در پزشکی دانشگاه تهران مشغول به ادامه تحصیل هستند ، را برای شما بازگو کنم . امیدوارم که موثر واقع شود و بنده هم سهمی در موفقیت شما داشته باشم.

به امید موفقیت روزافزون شما آینده سازان کشور